ریتالین نام تجاری دارویی به نام متیل فنیدیت ( Methylphenidate ) است که از دسته داروهای محرک سیستم مغزی است.

اشکال دارویی

این دارو به شکل قرص های ده میلی گرمی در بازار دارویی موجود است.

مکانیسم اثر

ریتالین با اثر بر قشر مغز و تالاموس و با جلوگیری از جذب مجدد دوپامین در سلول های عصبی عمل می کند. (دوپامین یکی از مواد شیمیایی است که در انتقال عصبی نقش دارد).

ثابت شده که ناحیه استریاتوم مغز (در شکل به رنگ سبز نشان داده شده) به متیل فنیدیت پاسخ می دهد و ممکن است یک عامل برای رابطه بین مصرف متیل فنیدات و حرف زدن زیاد باشد!

موارد مصرف

1-ریتالین به عنوان یکی از اجزای عمده برنامه درمانی است که برای اعمال اثر تثبیت کننده در کودکان با سندرم رفتاری پیچیده (که به عنوان سندرم فعالیت مفرط کودکان نیز شناخته می شود)، آسیب جزیی مغز یا اختلال جزیی یا غیر عمده کار مخ تجویز می شود. سایر اقدامات این برنامه درمانی شامل روانشناسی آموزشی و اجتماعی است.

2-این دارو برای کنترل علایم نارکولپسی (بیماری خواب زیاد) مصرف می شود. از مصارف جانبی این دارو کمک به کاهش اختلالات رفتاری (کاهش عصبانیت و بهبود حافظه) و نیز چاقی است.

این دارو در بزرگسالان باعث افزایش فعالیت حرکتی، افزایش هوشیاری فکری، کاهش احساس خستگی و شادابی روحیه و احساس سرخوشی خفیف می گردد. در سندرم فعالیت مفرط کودکان، ‌این دارو دارای اثر آرام کننده متناقض است و سبب کاهش فعالیت مفرط و افزایش دامنه تمرکز می شود.

روش مصرف

مقدار مصرف دارو به وسیله پزشک معالج تعیین می شود و بهتر است 45-30 دقیقه قبل از غذا مصرف شود. اگر در طول یک ماه پس از تنظیم مقدار مصرف مناسب دارو، پیشرفتی در وضعیت بیمار مشاهده نشد، توصیه می شود که مصرف دارو قطع شود.

موارد منع مصرف

موارد منع مصرف این دارو شامل حساسیت به دارو، اضطراب، فشار روانی زیاد، افسردگی روانی شدید، سندرم Tourette یا سابقه خانوادگی ابتلا به آن، ‌گلوکوم (بیماری آب سیاه چشم)، تیک حرکتی و کودکان زیر شش سال است.

موارد احتیاط

سابقه تشنج یا بی ثباتی عاطفی مانند سابقه اعتیاد به داروها یا الکلیسم، اعتیاد، افزایش فشار خون، ECG (الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب) غیرطبیعی موارد احتیاط این دارو هستند.

درمان با این دارو در کودکان نباید برای مدت نامحدود ادامه پیدا کند. مصرف دارو معمولاً پس از رسیدن بیمار به سن بلوغ قطع می شود.

اندازه گیری فشارخون در فواصل دوره ای، در طول درمان، بخصوص در بیماران مبتلا به زیادی فشار خون توصیه می شود. شمارش تام (کامل) سلول های خون و پلاکت ها و پی گیری میزان رشد و افزایش وزن و قد در کودکان نیز باید انجام گیرد. زیرا احتمال مهار رشد با مصرف طولانی مدت این دارو وجود دارد.

همچنین ارزیابی مجدد درمان در سندرم رفتاری پیچیده کودکان انجام گیرد (به صورت قطع درمان در فواصل دوره ای تا در صورت عود علایم رفتاری و بررسی شدت آن،‌ نسبت به ادامه درمان تصمیم گرفته شود. کاهش تدریجی مقدار مصرف ممکن است برای جلوگیری از بروز علایم ناشی از قطع مصرف دارو لازم باشد).

مصرف نامناسب

مصرف نامناسب متیل فنیدات ممکن است موجب ایجاد تحمل قابل ملاحظه و وابستگی جسمی یا روانی نسبت به آن شود. در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط مصرف شود.

عوارض جانبی

درد قفسه سینه، حرکات غیرارادی بدن با ضربان کوبنده سریع یا نامنظم قلب، درد مفاصل، بثورات پوستی یا کهیر، تب بدون دلیل شناخته شده یا کبودی غیرعادی (واکنش حساسیت مفرط) عوارض جانبی مصرف این دارو هستند.

تاری دید یا هرگونه تغییر در بینایی، تشنج، تغییرات خلقی و روانی، ‌گلودرد و تب (ناشی از کاهش گویچه های سفید) و خستگی یا ضعف غیرعادی ناشی از کم خونی نیز از عوارض نادر آن هستند.

از عوارضی که در صورت تداوم یا مزاحمت نیاز به توجه پزشکی دارند عبارتند از: کاهش اشتها یا اشکال در به خواب رفتن، عصبانیت، سرگیجه، خواب آلودگی،‌ سردرد، ‌تهوع، درد معده و کاهش غیرعادی وزن بدن.

از عوارضی که احتمالاً نشان دهنده علایم قطع مصرف دارو هستند و نیاز به توجه پزشکی دارند، افسردگی روانی شدید،‌ رفتار غیرعادی و خستگی و ضعف غیرعادی هستند.

تداخل دارویی

کافئین،‌ سایر داروهای محرک مغزی مانند آمانتادین، داروهای کاهنده اشتها،‌ داروهای ضد تشنج، داروهای خوراکی ضد انعقاد، داروهای پایین آورنده فشار خون و مدر، داروهای ضد افسردگی و تنگ کننده عروق ممکن است تداخل دارویی ایجاد کنند.

نکات قابل توصیه

1-برای کاهش احتمال بروز بی خوابی، آخرین نوبت مصرف دارو باید قبل از ساعت شش بعد از ظهر باشد.

2-دارو را بیش از مقدار توصیه شده مصرف نکنید زیرا ممکن است موجب اعتیاد شود.

3-درصورتی که یک نوبت مصرف دارو را فراموش کردید به محض به یاد آوردن، آن را مصرف کنید و نوبت های مصرف بعدی آن روز را بر طبق برنامه عادی مصرف کنید، ولی مقادیر مصرف بعدی را دو برابر نکنید.

4-به منظور بررسی پیشرفت درمان به طور منظم به پزشک مراجعه کنید.

5-درصورت بروز سرگیجه احتیاط کنید.

نکات مورد توجه از زاویه پزشکی-پرستاری عبارتند از:

1-قطع مصرف یا کاهش دارو در مواجهه با علایم متناقض شدید

2-کنترل دقیق علایم حیاتی و پرهیز از تجویز قبل از خواب

3-کاهش آستانه تشنج در مبتلایان به تشنج

4-قطع مرحله ای دارو در اواخر هفته و زمان های کاهش استرس

5-دارای پتانسیل اعتیاد بالا

6-کاهش توانایی در انجام کارهای نیازمند هوشیاری

7-خطر مهار رشد کودکان و نوجوانان

8-پرهیز از جویدن به میزان کافی

9-استراحت به میزان کافی

علایم مسمومیت

سرخوشی، گیجی، کوما، روان پریشی، آشفتگی، سردرد، استفراغ، خشکی دهان، گشادی مردمک، صدمه زدن به خود، تب، تعریق، لرزش، پرش عضلات، تشنج، گر گرفتگی، پرفشاری خون، تپش قلب علایم مسمومیت ناشی از این دارو هستند.