تعریف سکته مغزی:
سکته مغری یک آسیب حاد مربوط به سیستم عصبی است که در آن ، جریان تامین کننده مواد مغذی و اکسیژن قسمتی از مغز قطع می شود (در نتیجه خونریزی یا انسداد عروق مغزی) و در نتیجه عملکرد عصبی ناحیه آسیب دیده مختل می شود. سکته مغزی به دو صورت ظاهر می شود:
1? ایسکمیک که در آن انسداد عروق و یا نشت خون دیده می شود.
2? هموراژیک که در آن تراوش از داخل عروق به درون مغز و یا فضای زیر عنکبوتیه صورت می گیرد.
سکته مغزی در مردان بیشتر از زنان است و می تواند موجب تظاهرات عصبی زیادی مثل فلج نیمه بدن ، اختلال تکلم و اختلال در راه رفتن شود.
علایم سکته مغزی:
- ضعف و کرختی صورت و بازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن و فلج شدن آنها
- عدم تعادل و لنگ زدن
- اختلال در تکلم یا در درک کلام
- اشکال در بلع
- کرختی و سوزش قسمت های بدن – اشکال در درک وضعیت و موقعیت
- دو بینی – تاری دید یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
- سردرد شدید و ناگهانی
- از دست داده حافظه کوتاه مدت و طولانی مدت – اختلال در قضاوت
- سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
- بی اختیاری ادرار و مدفوع
- اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران می گویند.
- عدم توانایی در انجام حرکات ظریف
اگر سکته مغزی شدید باشد ، قسمت هایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده و یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و ادامه حیات وی تهدید گردد.
عوامل تشدید کننده بیماری سکته مغزی:
- سیگار کشیدن
- چاقی
- رژیم غذایی پر چربی یا پر نمک
- سن بیش از 60 سال
- فشار خون بالا
- دیابت شیرین
- بیماری شریان کرونر
- سابقه خانوادگی سکته مغزی
- سوء مصرف الکل
کمک های اولیه در سکته مغزی:
هنگام برخورد با بیمار سکته مغزی اطرافیان باید آرامش خود را حفظ کرده بیمار را در حالت سکون قرار داده و با اورژانس تماس بگیرند. گاهی بیمار بی هوش می شود و به زمین می افتد و حتی قدرت تکلم را از دست می دهد. در این زمان نباید فریاد کرد و بدن بیمار را تکان داد. انجام این اقدامات برای بیماران مبتلا به سکته مغزی غالبا وضع بیمار را وخیم تر می کند. باید دگمه های لباس بیمار را باز کرد. چون در این صورت مجرای تنفس بیمار باز می شود. اگر دست و پای بیمار در حالت انقباض عضلات باشد، از وارد آوردن فشار شدید به بیمار جهت اصلاح وضعیت وی خودداری می کنیم. بسیاری از مبتلایان سکته مغزی استفراغ می کنند، در حالت بیهوشی نمی توانند خود را کنترل کنند باید مراقب بوده غذاهای درون دهان خارج شود.
مراقبت پرستاری از بیمار سکته مغزی:
اگر چه توان بخشی از روز وقوع سکته آغاز می شود ، این مراحل در طول نقاهت تشدید می یابد و نیاز به تلاش و همکاری گروهی دارد. هدف اصلی از برنامه ریزی مراقبت پرستاری از بیمار سکته مغزی، بهبود وضعیت حرکتی و اجتناب از درد شانه و موفقیت در امر مراقبت از خود (کنترل دفع ، سلامت پوست و … ) می باشد. بدین منظور:
- وضعیت بدن را هر 2 ساعت یکبار تغییر دهید و پوست بیمار را خشک و تمیز نگه دارید. در بیماری که دچار سکته شده است به دلیل تغییرات حسی ، عدم توانایی واکنش نسبت به فشار و ناراحتی ناشی از چرخیدن یا حرکت کردن، خطر آسیب دیدگی بافتی و صدمات پوست وجود دارد. چرخاندن و تغییر وضعیت بدن بیمار به طور منظم حداقل هر 2 ساعت انجام شود. ماساژ ملایم پوست سالم (پوستی که قرمز نباشد) و تغذیه مناسب عوامل دیگری هستند که به حفظ سلامت طبیعی پوست و بافت کمک می کند.
- برای قرار دادن بیمار در وضعیت خوابیده به پهلو ، قبل از چرخاندن وی می بایست بالشی مابین پاهایش قرار دهیم. برای جلوگیری از بروز ورم و بهبود جریان برگشتی خون نباید ران را خیلی خم کرد. در صورت امکان ، بیمار در روز چند بار و هر بار به مدت 30 – 15 دقیقه در وضعیت دمر خوابانده شود و بالشی زیر لگن گذاشته شود به طوریکه از حد ناف تا یک سوم فوقانی ران ادامه داشته باشد. این عمل به کشش بیش از حد مفصل ران ( هیپ ) که برای راه رفتن طبیعی ضروری می باشد. کمک می کند.
- با استفاده از بالشی در زیر بغل از نزدیک شدن شانه به بدن جلوگیری کنید برای پیشگیری از ورم و آسیب بازوی مبتلا را بالا ببرید.
- بیش از 70% از بیماران دچار سکته از درد ناحیه شانه رنج می برند که همین امر مانع فراگیری مهارتهای جدید در آنها می شود. برای جلوگیری از بروز درد شانه پرستار مرکز نباید توسط شانه ای که حالت سست و آویزان دارد بیمار را از جا بلند کند و یا از اطراف شانه و دست آسیب دهیده، وی را بکشد. این امر درد شدیدی را به وجود خواهد آورد.
- به بیمار آموزش می دهیم که انگشتان خود را به هم قلاب کند کتف را به جلو کشیده و هر دو دست را به سمت بالای سر بلند کند این عمل باید در طول روز تکرار شود تا ضمن کاهش درد شانه، از ورم دست پیشگیری شود.
- بیمار را تشویق کنید تا سمت آسیب دیده را در دفعاتی طی روز ورزش دهد. دوره های مکرر اما کوتاهی برای ورزش طرح ریزی کنید. اندام های انتهایی آسیب دیده را بطور غیر فعال ( Passive ) ورزش دهید و 5-4 دقیقه در روز در یک محدوده حرکتی کامل آنها را به حرکت در آورید تا بدین وسیله تحرک مفاصل حفظ شود. در خلال انجام حرکات ورزشی باید نشانه هایی از قبیل کوتاه شدن تنفس – درد قفسه سینه و افزایش ضربان قلب را در نظر بگیرید. به بیمار باید یاد آوری نمود و وی را تشویق کرد تا در طول روز به انجام ورزش در نیمه آسیب دیده بدن بپردازد. حین انجام ورزش و با چرخاندن پا ، پای سالم را زیر پای آسیب دیده قرار داده و آن را به حرکت در آورید.
- هر چه زودتر باید بیمار را در پایین آوردن از تخت یاری نمائید. ابتدا به بیمار آموزش دهیم که تعادل خود را هنگام نشستن حفظ کند و سپس یاد بگیرد که تعادل خود را هنگام ایستادن حفظ کند. تلاش برای حرکت دادن و راه رفتن بیمار باید در طی زمان های کوتاه و مرتب صورت گیرد.
- به محض اینکه بیمار توانست بنشیند باید وی را تشویق نمود تا به بهداشت و نظافت شخصی خود بپردازد مثل شانه زدن موها ، مسواک زدن ، تراشیدن موهای صورت با کمک ریش تراش برقی ، استحمام و خوردن غذا که با یک دست می توان آن را انجام داد. استفاده از یک آئینه بزرگ حین پوشیدن لباس ، بیمار را نسبت به پوشش ناحیه آسیب دیده آگاه می سازد.
- بیماران دچار سکته باید از نظر بروز حملات شدید سرفه ، جمع کردن غذا در دهان یا بیرون ریختن قطعات مواد غذایی مورد بررسی قرار گیرند.
- بهتر است رژیم غذایی بیمار با پوره یا مایعات غلیظ آغاز شود. در هنگام تغذیه بیمار در وضعیت قائم نشانده و ترجیحاً وی را خارج از تخت و روی صندلی قرار دهید (غذا کم نمک و کم چربی باشد). به بیمار توصیه می شود تا غذا را به صورت لقمه های کوچک میل نمایند.
- تعبیه سطوح شیب دار به جای پله در ورودی های منزل و نیز دستگیره در کنار وان حمام و دستشویی را مد نظر قرار دهید.
- اختلال در توانایی درک گفتگو و بیان منظور، که آفازی نامیده می شود می تواند به طرق مختلف پدیدار گردد. بسیاری از بیماران سکته مغزی دچار فلج در نیمه راست بدن (بدلیل آسیب دیدگی نیمه چپ مغز) قادر به صحبت کردن نیستند. در حالیکه فلج نیمه چپ بدن بعید است اختلالات گفتاری ایجاد کند. فرد دارای آفازی چون نمی تواند با دیگران صحبت کند دچار افسردگی می گردد. عدم توانایی در صحبت کردن با تلفن یا جواب دادن به سوالات یا محروم بودن از شرکت در محاورات سبب بروز عصبانیت ، یاس ، ترس از آینده و نا امیدی در بیمار می شود. برای فرونشاندن اضطراب و سرخوردگی و ناامیدی بیمار ، پرستار می بایست با روحیه ای قوی به حمایت از وی پرداخته و او را درک نماید. آموزش در وقتی خاص به بیمار ارائه شود و سپس زمان کافی در اختیار وی قرار دهیم تا به تجزیه و تحلیل آن چه گفته شده بپردازد.
- اعضای خانواده نقش مهمی در بهبود بیمار ایفا می نمایند. باید اعضای خانواده را به استفاده از سیستم های حمایتی و انجام مشاوره تشویق نمود، چرا که اقدامات مذکور به آنها کمک خواهند کرد تا با استرس جسمی و روحی ناشی از مراقبت بیمار، کنار آیند. بیشتر بستگان بیمار دچار سکته، برای مراقبت از وی بیشتر تغییرات جسمی بیمار را در نظر می گیرند تا تغییرات روحی وی را. لذا خانواده بیمار سکته مغزی را باید آماده نمود تا گهگاه انتظار بروز ناپایداری های هیجانی در بیمار را داشته باشند. بیمار ممکن است خیلی راحت به خنده و یا به گریه در آید. معمولا این حالت ها با گذشت زمان بهبود می یابند. افسردگی مشکل شایع و جدی در بیماران دچار سکته می باشد. اگر افسردگی بر زندگی بیمار تسلط یابد در آن صورت می توان از درمان با داروهای ضد افسردگی کمک گرفت. خانواده بیمار سکته مغزی با حمایت مداوم از بیمار و تقویت مثبت پیشرفتهای به وجود آمده، می تواند بسیار کمک کننده باشد.
