متادون چیست؟
متادون متعلق به گروهی از مواد به نام شبه افیون‌هاست. شبه افیون‌ها موادی با ساختار شیمیائی و عملکردی شبیه به مورفین هستند ( طبیعی و صناعی )، یکی از زیر گروههای شبه افیون‌ها خانواده مواد افیونی است که شامل داروهای تسکین دهنده درد عصبی مرکزی طبقه بندی می‌شوند بدین صورت که کارکرد آنها به عنوان کاهش فعالیت این سیستم است. الکل،‌کانابیس، بنز و دیازپین‌ها ( شامل دیازپام، لورازپام و...) موارد دیگری از داروهای مضعف هستند. متادون به صورت صناعی ساخته می‌شود و به عنوان جانشینی برای درمان افراد و ابسته به هروئین و سایر شبه افیون‌ها به کار می‌رود. طول مدت اثر آن بسیار طولانی تر از هروئین است به طوری که مدت اثر یک دوز واحد آن تقریباً 24 ساعت است درحالیکه درمورد هروئین ممکن است فقط 2 ساعت باشد. در یک برنامة درمانی معمولاً متادون به صورت محلولی در آب میوه تجویز می‌گردد.

به طور کلی دو نوع برنامة درمانی با متادون وجود دارد:

1- درمان نگهدارنده یا طولانی مدت که ممکن است ماهها یا سالها به طول انجامد. هدف در این برنامه کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف مواد و بهبود کیفیت زندگی است.

2- برنامة سم زدائی در روش پرهیز مدار ( کوتاه مدت) که تقریباً 14- 5 روز طول می‌کشد. هدف از این برنامه کاهش رنج‌های ناشی از قطع مواد افیونی مانند هروئین است.

فواید درمان با متادون :

بسیاری از مردم براین باورند که مصرف کنندگان مواد افیونی بهتر است که مصرف این مواد را به طور کلی قطع کنند. اگر چه این انتخاب برای بعضی از مصرف کنندگان این مواد مناسب به نظر می‌رسد،‌اما برای بعضی از آنها احتمال بازگشت زیاد است.

البته، تحقیقات نشان داده اند که برنامة نگهدارنده بامتادون می‌تواند جنبه‌های مختلف بهداشتی زندگی فرد معتاد به هروئین را به دلایل زیر ارتقاء بخشد:

1- هروئین با مواد دیگر مخلوط می‌شود و ناخالصی آن زیاد است.

2- متادون به صورت خوراکی تجویز می‌شود و خطرات ناشی از تزریق هروئین را ندارد.

این امر موجب کاهش خطرات ناشی از استفادة‌ مشترک از وسایل آلوده در تزریق می‌گردد و درنتیجه احتمال عفونت‌های منتقل شونده از راه خون همچون هپاتیتB، هپاتیتC (که موجب مشکلات طولانی مدت برای کبد می‌شوند) و HIV کاهش می‌یابد.

3- افرادی که تحت درمان نگهدارنده بامتادون هستند معمولاً به شیوة زندگی متعادل و باثباتی دست می‌یابند که شامل بهبود وضعیت تغذیه و خواب می‌شود.

4- فردکمتر تحت استرس قرار می‌گیرد به این علت که نگران چگونگی تامین هروئین برای استفادة مکرر در طول شبانه روز نیست.

5- متادون به مدت طولانی دربدن باقی می‌ماند بنابراین روزانه یک بار مصرف می‌شود.

6- میزان جرم جهت تامین هزینة خرید هروئین کاهش می‌یابد.

7- موجب کاهش ارتباط معتادان باسیستم قاچاق و عرضه کنندگان مواد می‌شود.

8- متادون نسبت به مواد غیر قانونی ارزان تر است.

9- دربعضی شرایط می‌توان متادون را قطع نمود (درصورت تشخیص تیم درمانی ).

متادون در اشکال مختلف

درصورت‌ مصرف‌ متادون دربرنامة نگهدارنده بایدبه موارد زیرتوجه نمود:
1- توجه ‌شود که مراجعان برنامة نگهدارنده با متادون مشاورة تخصصی دریافت کنند.

2- متادون همانند هروئین قوی است و درصورت مصرف غلط خطرناک است.

3- مادامیکه فرد تحت درمان بامتادون است درواقع به صورت جسمی وابسته به شبه افیون‌هاست.

4- فرد بامصرف یک دوز متادون تجربة نشئگی را ندارد.

5- فرد باید متعهد شود که روزانه (‌حتی درتعطیلات )‌برای دریافت متادون مراجعه کند.

عوارض :

بعضی افراد در برنامة نگهدارنده با متادون علائم ناخواسته ای را در طول درمان تجربه خواهد کرد. ممکن است که علت آن دوزمتادون تجریز شده باشد به صورتی که بسیار کم یا بسیار زیاد باشد که بخصوص درشروع درمان ایجاد می‌شود. بعضی از این علائم ناشی از عوارض خود متادون است.

هنگامی که مقدار تجویز شده بسیار کم باشد علائم شبیه به آنفلوانزا است وشامل موارد زیراست:

1- آبریزش بینی، عطسه

2- سیخ شدن موها

3- دردهای شکمی‌

4- دردپشت ومفاصل

5- احساس ضعف جسمی

6- افزایش درجة حرارت بدن و احساس سرما

7- از دست دادن اشتها

8- تعریق

9- لرزش

10- تحریک پذیری و پرخاشگری

11- اسپاسم ماهیچه ای وپرش عضلانی

12- اختلال درخواب

13- تهوع و استفراغ

14- ولع برای مواد

15- خمیازه

16- اسهال

فردی که مصرف متادون را یکباره قطع کند ممکن است بسیاری از علائم ذکر شده را تجربه نماید. علائم ترک ( بازگیری) معمولاً یک تا سه روز بعد از آخرین مصرف شروع می‌شود و در حدود روزششم به حداکثر می‌رسد اما مدت طولانی تری به طولانی می‌انجامد.

علائم ناشی از مصرف متادون به مقدار زیاد عبارتند از:

1- خواب آلودگی و چرت زدن 6- ضعیف شدن نبض و کاهش فشار خون

2- تهوع واستفراغ 7- طپش قلب

3- تنفس سطحی 8- سرگیجه

4- مردمک نوک سنجاقی 9- اختلال در عملکرد جنسی

5- کاهش دمای بدن 10- گردش خون ضعیف

بعضی افراد ممکن است عوارض را تجربه کنند که ارتباطی با دوز مصرفی متادون ندارد:

1- تعریق (فردبایدحداقل دولیتر آب در روز بنوشدتا دچارکمبود آب بدن نشود)

2- یبوست

3- درد ماهیچه‌ها ومفاصل

4- کاهش میل جنسی ‌

5- جوش‌های پوستی و خارش

6- تسکین

7- احتباس مایع

8- کاهش اشتها، تهوع و استفراغ

9- دردشکمی

10- پوسیدگی دندان

11- بی نظمی‌درقاعدگی

این عوارض مدت کوتاهی پس ازمصرف متادون فروکش می‌کند.

درافرادی که کارکرد کبدی آنها ضعیف است ( به طور مثال عفونت هپاتیتB، ‌هپاتیت‌ها ونیز استفادة طولانی مدت از الکل ) مقدار متادون تجویز شده نیاز به نظارت دقیقی دارد.

افرادی که به مواد افیونی و ابستگی ندارند در صورت مصرف متادون علائمی‌را تجربه خواهند کرد که شبیه به علائم ناشی از مصرف مقدار زیاد متادون است (قبلاً ذکر شده است ) .

شکلهای مختلف متادون

مصرف متادون همراه با سایر داروها

مصرف داروهای دیگر همراه متادون، بخصوص اگر آنها هم مضعف باشند (‌مانند الکل،‌افیونها از جمله هروئین یا بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام )، خطر overdose راافزایش می‌دهد. مصرف مقادیر زیاد الکل درچند روز یا چند هفته می‌تواند طول زمان اثر متادون را کوتاه کند و موجب شود که شخص قبل از مصرف دوز بعدی علائم ترک ( بازگیری ) راتجربه نماید.

این نکته بسیار مهم است که فرد هنگام مراجعه به پزشک یا دانپزشک، مصرف متادون راگزارش دهد تا داروهائی که موجب تاثیر بر درمان نگهدارنده با متادون می‌شوند را تجویز ننمایند.

Overdose و مرگ

مرگ در اثر مصرف متادون نادر است. مرگ مرتبط بامتادون تقریباً همیشه به دلیل مصرف همزمان سایر داروها بخصوص بنزودیازپین‌ها و یا الکل می‌باشد.

کادر حرفه ای بهداشتی عموماً پذیرفته اند که درمان نگهدارنده با متادون درکاهش مرگ و میر معتادان به هروئین موثر است. مرگ در اثر مصرف متادون معمولاً به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

1- مصرف بیش از حد به طور اتفاقی ـ تحقیقات نشان داده است که سوء‌ مصرف الکل و بنزودیازپین‌ها درمراجعان دریافت متادون شایع است. هرگونه مصرف همزمان داروهای مسکن، ازجمله افیونهائی مانند هروئین،‌الکل و بنزودیازپین‌ها موجب افزایش خطر سرکوب تنفسی، اغماو مرگ می‌شود.

2- خودکشی ـ اختلالات عاطفی درمراجعان دریافت متادون شایع است.

3- صدمات و آسیب‌ها که شامل تصادف باوسائل نقلیه نیز می‌باشد.

خطرات دیگر :

1- دسترسی به متادون توسط افراد دیگر (برای مثال اطفال) بسیار خطرناک است و می‌تواند موجب ایجاد علائم overdose شود. متادون اضافی را باید از دسترس بچه‌ها دور نگه داشت.

2- تزریق متادون خطری عمده جهت سلامتی افراد است و خطر overdose، لخته شدن خون،‌انسداد سیاهرگها و سایر مشکلات طبی را افزایش می‌دهد.

حاملگی وشیردهی :

زنان جامعه که وابسته به مواد افیونی هستند باید ترغیب شوند که هرچه سریعتر وارد برنامة نگهدارنده با متادون شوند زیرا مصرف متادون موجب کاهش عوارض ناشی از مصرف سایر مواد افیونی، مانند هروئین می‌شود. دلایل آن عبارتند از:

1- دوره‌های ترک ناخواسته که با مصرف سایر مواد افیونی همراه است و موجب آسیب به جنین می‌گردد درمصرف روزانة متادون رخ نمی‌دهد.

2- کیفیت زندگی این افراد در درمان نگهدارنده بامتادون بهبود می‌یابد که موجب بهبود تغذیه و کاهش تنفس می‌گردد و نتیجة آن سلامت جنین خواهد بود.

3- متادونی که توسط داروخانه یا مرکز درمانی توزیع می‌شود حاوی هیچگونه مادة مضر دیگری که به جنین منتقل شود، نیست.

همانند سایر مواد افیونی،‌متادون از را ه جفت به جنین منتقل می‌شود. بیشتر نوزادانی که از مادران مصرف کنندة متادون به دنیا می‌آیند، پس از تولد دچار علائم ترک می‌شوند. علائم آنها از نظر طول مدت و شدت علائم متغیر است. این نوزادان را می‌توان پس از تولد دربیمارستان به نحو موفقیت آمیزی درمان نمود. به طور کلی، زنانی که از متادون استفاده می‌کننند درمقایسه با مصرف هروئین، دچار مشکلات و عوارض کمتری می‌شوند.

چون مقدار کمی‌متادون از راه شیر به نوزاد منتقل می‌شود، مادرانی که دربرنامة نگهدارنده با متادون هستند، ترغیب می‌شوند که به منظور کاهش علائم ترک متادون در نوزادان،‌به شیردهی ادامه دهند.

متادون در شیرمادر 4-2 ساعت پس از مصرف به حداکثر مقدار خود می‌رسد، بنابراین شیردادن به نوزاد قبل از مصرف متادون موجب می‌شود که متادون کمتری به نوزاد برسد.

قانون (استرالیا):

تزریق متادون یامصرف بیش از یک دوز در یک زمان، یادادن متادون به افراد دیگر غیر قانونی است ـ دراسترالیا، همانند اکثر کشورهای غربی، متادون به صورت قانونی تهیه شده است وتوسط پزشکانی که دارای مجوز هستند، تجویز می‌گردند.

متادون و رانندگی (استرالیا):

هرفردی که تحت تاثیر یک دارو باشد رانندگی او غیر قانونی است زیرا قادر به کنترل مناسب خودرو نیست. این مورد شامل مصرف متادون هم می‌باشد و نقض این قانون موجب جریمه‌هائی مانند ممنوعیت رانندگی خواهد شد.